Παλαιότερες ονομασίες:
Ελληνικά: Πρώιμη ή Πρόωρη Εμμηνόπαυση, Πρώιμη ή Πρόωρη Ωοθηκική Ανεπάρκεια
Αγγλικά: Early menopause, Premature menopause, Premature Ovarian Failure (POF)
Πρωτοπαθής ωοθηκική ανεπάρκεια ή primary ovarian insufficiency (POI) είναι η διακοπή της φυσιολογικής λειτουργίας των ωοθηκών πριν από την ηλικία των 45 ετών, και κυρίως πριν τα 40. Έχει τελείως διαφορετική αιτιολογία σε σχέση με την εμμηνόπαυση, και δεν σημαίνει ότι οι ωοθήκες αντιμετωπίζουν πρόωρη γήρανση. Σε αυτές τις γυναίκες η ωοθηκική δυσλειτουργία τις περισσότερες φορές είναι αναστρέψιμη και δεν είναι μόνιμη. Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι ένα 25% των γυναικών με πρωτοπαθή ωοθηκική ανεπάρκεια θα μείνουν έγκυες.
Η ωοθήκες λειτουργούν σαν αναπαραγωγικά όργανα αλλά και σαν ενδοκρινείς αδένες. Αυτές οι λειτουργίες είναι απόλυτα συνδεδεμένες μεταξύ τους με στόχο την φυσιολογική ωορρηξία. Η τακτική και προβλέψιμη περίοδος αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της υγιούς λειτουργίας των ωοθηκών κατά τη διάρκεια των αναπαραγωγικών ετών. Κάθε μήνα, πραγματοποιούνται εξαιρετικά συντονισμένα ορμονικές και μορφολογικές αλλαγές στις ωοθήκες με σκοπό να αναπτύξουν και να απελευθερώσουν ένα ώριμο ωάριο, έτοιμο για γονιμοποίηση. Μια διαταραχή της διαδικασίας αυτής μπορεί να οδηγήσει σε διακοπή της ωορρηξίας και της ορμονικής έκκρισης των ωοθηκών.
Όπως ορίζεται από το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ανεπάρκεια των ωοθηκών μπορεί να προκληθεί από πρωτοπαθή διαταραχή στην ωοθήκη ή μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα δευτεροπαθών αιτιών. Η ανεπάρκεια των ωοθηκών θεωρείται πρωτοπαθής, αν οι ωοθήκες αδυνατούν να λειτουργήσουν κανονικά σε ανταπόκριση στη φυσιολογική έκκριση των γοναδοτροπινών ορμονών (FSH και LH) που προέρχονται από την υπόφυση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη συνεχή αύξηση των επιπέδων στο αίμα της FSH και της LH, το πιο χαρακτηριστικό εργαστηριακό εύρημα στην πρωτοπαθή ωοθηκική ανεπάρκεια.
Η πρωτοπαθής ωοθηκική ανεπάρκεια είναι μια πάθηση που χαρακτηρίζεται από διαταραχές ή και διακοπή της περιόδου, συμπτώματα χαμηλών επιπέδων οιστρογόνων, και αυξημένα επίπεδα στο αίμα FSH και LH σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Οι περισσότερες γυναίκες με πρωτοπαθή ωοθηκική ανεπάρκεια, σε αντίθεση με γυναίκες που έχουν πρόωρη ή κανονική εμμηνόπαυση, διατηρούν διαλείπουσα – περιοδική ωοθηκική λειτουργία για πολλά χρόνια, και μπορούν να μείνουν έγκυες.
Αίτια πρωτοπαθούς ωοθηκικής ανεπάρκειας
Πρωτοπαθής ωοθηκική ανεπάρκεια είναι κυρίως αποτέλεσμα δύο μηχανισμών που εμποδίζουν τη φυσιολογική ανάπτυξη των ωοθυλακίων μέσα στην ωοθήκη:
- Εξάντληση των ωοθυλακίων
- Χρωμοσωμικές διαταραχές κυρίως του Χ χρωμοσώματος, όπως στο σύνδρομο του Turner όπου λείπει ένα κρίσιμο τμήμα ενός από τα δύο Χ χρωμοσώματα και στο σύνδρομο του εύθραυστου Χ χρωμοσώματος (fragile X syndrome) όπου βρίσκουμε ένα ελαττωματικό γονίδιο, μια προμετάλλαξης (premutation) πάνω στο Χ χρωμόσωμα.
- Τοξικοί παράγοντες, όπως η χημειοθεραπεία, η ακτινοβολία στη περιοχή των ωοθηκών, ιογενείς φλεγμονές των ωοθηκών, φυτοφάρμακα, διάφορα χημικά, ακόμη και το κάπνισμα.
- Δυσλειτουργία των ωοθυλακίων
- Αυτοάνοσα αίτια που είναι και τα πιο συχνά, οπού μπορεί να συνυπάρχει σακχαρώδης διαβήτης, ανεπάρκεια των επινεφριδίων και υποθυρεοειδισμός. Το ανοσοποιητικό σύστημα παράγει για άγνωστους λόγους αντισώματα κατά του ίδιου του ωοθηκικού ιστού.
- Ανωμαλίες των υποδοχέων της FSH ή της LH, ψευδοϋποπαραθυρεοειδισμός με πολλαπλή ενδοκρινική ανεπάρκεια, και άλλοι άγνωστοι παράγοντες.
Όλα τα γενετικά σύνδρομα που έχουν συνδεθεί με την 46,XX πρωτοπαθή ωοθηκική ανεπάρκεια μπορείτε να τα δείτε αναλυτικά στο ΠΙΝΑΚΑ
Διάγνωση
Για τη διάγνωση εκτός από ιστορικό 3-4 μηνών με ανωμαλίες στη περίοδο ή και αμηνόρροια, απαιτούνται και κάποιες από τις ακόλουθες εργαστηριακές εξετάσεις:
- Μέτρηση FSH, LH και οιστραδιόλης
- Καρυότυπος
- Γενετικός έλεγχος όπως για προμετάλλαξη του εύθραυστου Χ χρωμοσώματος (FMR1 premutation)
- Ορμονικός έλεγχος για δυσλειτουργία και άλλων ενδοκρινών αδένων όπως θυρεοειδής, παραθυρεοειδείς και επινεφρίδια
- Έλεγχος για αντισώματα και άλλα ανοσολογικά νοσήματα
- Μέτρηση οστικής πυκνότητας
Θεραπεία
Η βασική θεραπεία είναι η κατανόηση ότι η πρωτοπαθής ωοθηκική ανεπάρκεια χρειάζεται συγκεκριμένο χειρισμό και αρκετές φορές είναι παροδική και αναστρέψιμη. Η φαρμακευτική θεραπεία συνίσταται στη χορήγηση συνδυασμού οιστρογόνων και προγεστερόνης. Οι περισσότεροι ειδικοί διεθνώς συμφωνούν ότι η φαρμακευτική διατήρηση της περιόδου μέχρι τη ηλικία της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης, δηλαδή τα 50 χρόνια, είναι απαραίτητη. Συστηματικές μελέτες έχουν δείξει ότι γυναίκες με ωοθηκική ανεπάρκεια που παίρνουν οιστρογόνα έχουν μικρότερες πιθανότητες για καρκίνο του μαστού και καρδιαγγειακή νόσο από γυναίκες με φυσιολογική περίοδο μέχρι την ηλικία της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης. Με την αγωγή αυτή οι γυναίκες έχουν περίπου 4% πιθανότητες ανά κύκλο να μείνουν έγκυες.
Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε θεραπείες που δεν έχει αποδειχθεί σε έγκυρες μελέτες ότι έχουν αποτελέσματα. Η χρήση δεϋδροεπιανδροστερόνης (DHEA) δεν έχει δείξει αποτελέσματα σε μεγάλες μελέτες. Η χορήγηση ορμονών που διεγείρουν τις ωοθήκες, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στην εξωσωματική, ή αντισυλληπτικά έχουν το κίνδυνο να επιδεινώσουν το πρόβλημα.
Περισσότερες πληροφορίες:
Ovarian Insufficiency by Vaishali Popat, MD, MPH Clinical Investigator, Intramural Research Program on Reproductive and Adult Endocrinology, National Institutes of Child Health and Human Development, National Institutes of Health
Patient information: Early menopause (primary ovarian insufficiency) (Beyond the Basics) by Lawrence M Nelson, MD
Primary Ovarian Insufficiency, MedlinePlus
Primary ovarian insufficiency by Michel De Vos, Paul Devroey and Bart CJM Fauser (PDF)
A Randomized Double-Blinded Placebo-Controlled Trial on the Effect of Dehydroepiandrosterone for 16 Weeks on Ovarian Response Markers in Women with Primary Ovarian Insufficiency by Tracy Wing Yee Yeung, et al